[ Pobierz całość w formacie PDF ]
nikomu, jednakże jest ujmą, jeśli ktoś nie stara się z niego wydobyć. U nas ci sami ludzie,
którzy zajmują się sprawami państwa, zajmują się także swoimi osobistymi, a ci, którzy wy-
konują jakieś rzemiosło, znają się również na polityce. Jesteśmy jedynym narodem, który
jednostkę nie interesującą się życiem państwa uważa nie za bierną, lecz za nieużyteczną.
Twierdzę, że państwo nasze jako całość jest szkołą wychowania Hellady. Właśnie u nas
każda jednostka może najswobodniej przystosowywać się do najrozmaitszych form życia i
stać się w ten sposób samodzielnym człowiekiem .
Czyje to słowa, kiedy zostały wypowiedziane? Odpowiedz jest znana. W roku 430 p.n.e.
urządzano w Atenach pogrzeb żołnierzy poległych w bitwach pierwszego roku ze Spartą.
%7łałobna ceremonia odbyła się na koszt państwa, a zbiorowa mogiła stanęła na państwowym
cmentarzu zasłużonych za Bramą Dypilońską, przy drodze do gaju Akademosa. Mowę wy-
głosił sam Perykles, przywódca stronnictwa demokratycznego i państwa, współtwórca ustro-
ju. Była to mowa poważna, lecz bez łzawego smętku. Wielki mąż stanu wyzyskał uroczy-
stość, aby przedstawić świetność i osiągnięcia państwa, któremu poświęcili swe życie młodzi
ludzie. Pragnął w ten sposób usprawiedliwić obecną wojnę a przyczynił się w dużej mierze
do jej rozpętania oraz natchnąć słuchaczy dumą z ojczyzny i wiarą w jej ostateczne zwycię-
stwo. Wśród tłumu zgromadzonych znajdował się również młody arystokrata i polityk Tuki-
dydes. Gdy po wielu latach, już na wygnaniu, przystąpił do opisywania dziejów wielkiej woj-
ny dla ówczesnych ludzi wojny światowej, ogarnęła bowiem wprost lub pośrednio cały
znany im świat cywilizowany w drugiej księdze swego dzieła odtworzył słowa Peryklsa, tak
jak je zapamiętał, ale zarazem swobodnie rozwijając i stylizując, zgodnie z zasadami antycz-
nego pisarstwa. Przytoczone fragmenty pochodzą z przekładu prof. Kazimierza Kumaniec-
kiego, z drobnymi wszakże zmianami.
W niemal wszystkich pracach o Atenach, o wieku Peryklesa, o starożytnej demokracji wła-
śnie tej mowie przyznaje się miejsce poczesne, podając i objaśniając przynajmniej jej urywki.
I słusznie. Choć powstała ona w szczególnych okolicznościach, a przekazana została tylko
pośrednio i nie może uchodzić za całkowicie wierne powtórzenie wywodów Peryklesa, i choć
wreszcie tak wyrazne są jej aktualne cele propagandowe, ma jednak wartość bezcenną. I to
nie tylko ze względu na swoją wspaniałą formę artystyczną, porównywalną i porównywaną
z arcydziełami sztuki współczesnej, np. z fryzem partenońskim. Jest to przede wszystkim
wiecznie żywe i autentyczne świadectwo tego, jak sami Ateńczycy widzieli i oceniali swój
ustrój, w czym dopatrywali się jego istoty oraz różnic w stosunku do kształtu innych państw.
Powie ktoś, że Perykles przedstawił ideał ustroju demokratycznego, a nie tę demokrację,
jaka rzeczywiście funkcjonowała w Atenach. To prawda. Ale dla nas ogromnie ważne i po-
uczające jest samo wskazanie przez człowieka sprzed tylu wieków, co uważa za ideał i sens
ludowładztwa. Albowiem z pewnego punktu widzenia nie to się liczy, czy ideał w pełni od-
powiada rzeczywistości który zresztą i kiedy odpowiadał lub odpowiada? lecz to, że zda-
wano sobie sprawę lub po prostu tylko marzono, jak być powinno. Niezmierne znaczenie ma
również sam fakt nakreślenia idealnego modelu. Ten bowiem natychmiast staje się samoist-
nym bytem, działa i promieniuje przez wieki, każąc wszystkim kolejnym pokoleniom dokła-
dać starań, aby jednak wcielić go w życie w sposób możliwie pełny i doskonały.
Ktokolwiek przeczyta, choćby tylko pobieżnie, mowę Peryklesa, musi przyznać: ideał de-
mokracji sprzed dwudziestu pięciu wieków pozostaje wciąż jeszcze naszym ideałem. Po tylu
stuleciach! Równość wobec prawa wszystkich obywateli, swoboda w życiu publicznym i
prywatnym, wyrozumiałość dla wszelkich poglądów i zainteresowań, czyli tolerancja, jaw-
53
ność i otwartość także wobec cudzoziemców, poczucie współodpowiedzialności za losy pań-
stwa zarówno rządzących, jak i rządzonych oto cechy prawdziwego ludowładztwa, które są
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
