[ Pobierz całość w formacie PDF ]
dogłębnie przeniknęli literę ksiąg biblijnych i dotarli do ich ducha 41.
Dlatego też mediewiści są raczej zgodni co do tego, iż ze względu na wspólny cel, metodę i przedmiot
rozważań mnichów oraz Ojców Kościoła, z uwagi na duchowe i intelektualne utożsamianie się tych
pierwszych z tymi drugimi, typ refleksji uprawianej w klasztorach był przedłużeniem duchowo-
intelektualnej refleksji patrystycznej w uwarunkowaniach średniowiecza42. Można jednak mówić o usta-
leniu się swoistej monastycznej hierarchii zainteresowania konkretnymi Ojcami. Mnisi na przykład w
niewielkim stopniu podejmowali się analizy pism Pseudo-
-Dionizego, ponieważ jego język i sposób myślenia wydawał się im nazbyt spekulatywny i za mało
biblijny, natomiast nader chętnie czytali i cytowali św. Augustyna, który naukową refleksję łączył z
głębokim zamiłowaniem do egzegezy biblijnej i z szerokim wykorzystaniem biblijnej terminologii43.
Spośród Ojców Zachodnich w klasztorach najbardziej ceniono, oprócz Doktora Aaski, również św.
Ambrożego i św. Grzegorza Wielkiego44. Do pism tych Ojców najczęściej sięgał też Bernard45. Co do
Augustyna, cysterski opat bardzo dobrze znał większość jego dzieł, a o wadze, jaką przywiązywał do ich
lektury, świadczy fakt, że właśnie pisma augustyńskie stanowiły znaczną część zbiorów klasztornej
biblioteki w Clairvaux46. A. Harnack określił nawet Bernarda jako: Augustinus redivivus47. Od Biskupa
Hippony przejął on zwłaszcza podstawowe twierdzenia na temat obrazu i podobieństwa Bożego,
38
Zob. na ten temat zwłaszcza esej C. Tresmontanta (Esej o myśli hebrajskiej, tłum. M. Tarnowska, Kraków 1996, s. 89, s. 17),
gdzie stara się on wydobyć zasadnicze linie, organiczną strukturę pewnej metafizyki, która jest milcząco, ale jednak rzeczywiście
obecna w tekstach biblijnych; na niej opiera się biblijna teologia objawiona .
39
Zob. S. Kędziora, Nauka św. Bernarda& , dz. cyt., s. 169-170. Por. P. Dumontier, Saint Bernard et la Bible, dz. cyt., s. 22;
33-34; 39-43; E. Gilson, La thologie..., dz. cyt., s. 36-38; A. le Bail, Bernard, dz. cyt., kol. 1468-1471.
40
Zob. J. Leclercq, S. Bernard..., dz. cyt., s. 22.
41
Zob. J. Leclercq, Miłość nauki..., dz. cyt., s. 109-112.
42
Zob. O. Rousseau, Saint Bernard, Le derniere des Pres , w: SBt., s. 305.
43
Zob. J. Leclercq, Miłość nauki..., dz. cyt., s. 112-114.
44
Zob. tamże, s. 34-46; 121-123; 133-135.
45
Zob. Bernardus Claraevallensis, Epistula de baptismo (ep. 77) 7, w: SBO, ed. J. Leclercq, H. M. Rochais, Romae 1974, t.
7, s. 190 (cyt. dalej według tego wyd. jako Epistula de baptismo): Ab his ergo duabus columnis, Augustinum loquor et
Ambrosium, difficile, credere mihi, avellor .
46
Zob. A. le Bail, Bernard, dz. cyt., kol. 1469.
47
A. Harnack, Lehbuch der Godmengeschichte, s. 342. (pod. za S. Kędziora, Nauka św. Bernarda..., dz. cyt., s. 174).
17
chrystologii oraz wolnej woli i łaski48. Biblioteka w Clairvaux była zasobna także w dzieła Grzegorza
Wielkiego (miała ich nawet więcej niż pism Augustyna)49. Właściwie całe nauczanie o mistycznym
wznoszeniu się duszy do Boga Opat z Clairvaux oparł na pismach tego uczonego papieża, w których
znajdował także inspirację do rozważań kwestii: sokratyzmu, wagi pokory w doskonaleniu duchowym,
nędzy i godności człowieka. Za pośrednictwem zaś kompilacji sporządzonej przez Wilhelma z Saint-
Thierry poznał ambrozjański komentarz do Pieśni nad pieśniami, w którym odnalazł bogaty materiał,
dotyczący sokratyzmu chrześcijańskiego i miłości mistycznej50. Bernard znał też dość dobrze myśl
teologiczno-filozoficzną Boecjusza; na tyle dobrze, że mógł się na nią powoływać przy polemice z
Gilbertem de la Porre51.
Jednak oprócz wpływu Ojców Zachodnich na umysłowość cysterskiego myśliciela, co wydaje się
naturalne, bardzo duży wpływ wywarli też Ojcowie Wschodni co z perspektywy teologii
średniowiecznej nie jest już tak oczywiste. Aby to należycie ocenić, trzeba zwrócić uwagę na jeszcze
jeden niezwykle istotny szczegół związany z zagadnieniem powrotu benedyktyńskich i cysterskich
reformatorów do duchowego radykalizmu pierwszych monoi. Otóż Ojcowie monastycyzmu, do których
mieli zwracać się zachęcani przez Regułę synowie Benedykta, byli to w przeważającej części właśnie
Ojcowie greccy: na przykład Antoni, Pachomiusz czy Bazyli; natomiast Kasjan, na którego tak często
powołuje się Reguła, choć nominalnie był Ojcem Zachodnim , to jednak w istocie przekazywał
doświadczenie wyniesione z przebywania wśród mnichów Wschodu. A zatem, monastycyzmowi
benedyktyńskiemu, który ukierunkowany był na zródła patrystyczne w ogóle, szczególnie bliskie były
właśnie inspiracje wschodnie. Dlatego reforma cysterska, wzywając do wierności Regule, uczyniła z
powrotu do duchowości Wschodu jeden z najważniejszych postulatów swego manifestu52. Dał temu
wyraz Wilhelm z Saint-Thierry, kiedy w pierwszych słowach słynnego listu skierowanego do mnichów
kartuskich z opactwa w Mont Dieu życzył im, by w mrokach Zachodu i w galijskim chłodzie rozpalili
światło ze Wschodu i pierwotną gorliwość życia mniszego w Egipcie 53. I to właśnie Wilhelm,
zafascynowany myślą wschodnią i głęboko w niej oczytany, dzielił się z Bernardem swoimi
przemyśleniami wyrastającymi z koncepcji greckich oraz dostarczał mu zdobyte przez siebie tłumaczenia
dzieł Ojców Wschodnich54.
Spośród tych Ojców Opat z Clairvaux sięgał przede wszystkim do pism Orygenesa, a zwłaszcza do
jego komentarzy biblijnych55. Biblioteka w Clairvaux zawierała aż osiem rękopisów dzieł tego myśliciela
pod wspólnym tytułem Libri Origenis, co jak na wiek XII stanowiło zbiór naprawdę pokazny.
Znajdowały się wśród nich komentarze do Starego i Nowego Testamentu, traktat O zasadach oraz
napisana przez Pamfila apologia Orygenesa. Pisząc zaś Kazania o Pieśni nad pieśniami, Bernard przejął
wiele pomysłów interpretacyjnych, argumentów i nieomal całą terminologię z przepięknego
Orygenesowego komentarza do tej księgi, tak że był nawet posądzany o dosłowne zapożyczenia z
greckiego arcydzieła56. Zawdzięczał więc Orygenesowi niemało, zwłaszcza w kwestii obrazu i
podobieństwa Bożego oraz chrystologii, a nade wszystko w kwestii oblubieńczej ukierunkowanej na
Chrystusa mistyki miłości57. Drugim myślicielem wschodnim, który wywarł istotny wpływ na doktrynę
48
Por. E. Gilson, La thologie..., dz. cyt., s. 45-46. Por. też A. le Bail, Bernard, dz. cyt., kol. 1471.
49
Zob. A. Wilmart, La bibliotheque de Clairvaux, w: Memoires de la Societe academique de l Aube, t. 54, 1917, s. 127 (pod. za
A. le Bail, Bernard, dz. cyt., kol. 1469)
50
Zob. E. Gilson, La thologie..., dz. cyt., s. 92-93.
51
Zob. A le Bail, Bernard, dz. cyt., kol. 1469-1471.
52
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
