[ Pobierz całość w formacie PDF ]
*
Obserwacje, które poczyni"em dotychczas, zdajà si´ zmierzaç ku absolutyzacji
wspó"czesnoÊci , która w rzeczy samej okazuje si´ kosmicznym wszystkim dla
poety. Kategorià wewnàtrzliterackà i zespo"em faktycznych determinant, materia-
"em i zadaniem, alfà i omegà. MoÝna by sàdziç, Ýe poeta w dobrze poj´tym inte-
201
resie swej sztuki powinien z w"asnà wspó"czesnoÊcià Ýyç w pe"nej harmonii, b´-
dàc jej powiernikiem, s"ugà i wspó"twórcà.
Tymczasem tak nie jest. Mi´dzy poetà a wspó"czesnoÊcià trwa wieloraki i prze-
wlek"y spór. Na kaÝdym kroku obserwujemy tu kolizj´ dàÝe’, przyciàganie si´, ale
i odpychanie: antagonizm, walk´.
Jak si´ zdaje, istniejà trzy g"ówne powody, dla których pe"na harmonia mi´dzy
wspó"czesnoÊcià a poetà wydaje si´ niemoÝliwa.
A zatem pierwszym êród"em niezgody jest s t r u k t u r a w a r t o Ê c i inna:
we wspó"czesnoÊci pojmowanej jako ca"oÊç spraw aktualnie i powszechnie przeÝy-
wanych, inna: w Êwiecie sztuki poetyckiej, która zazdroÊnie strzeÝe granic w"asnej
autonomii.
Oto dwa kontynenty pisze Roland Barthes: z jednej strony Êwiat, mnoÝàce
si´ zdarzenia polityczne, spo"eczne, ekonomiczne, ideologiczne; z drugiej dzie"o na
pozór samotne, zawsze niejasne, poniewaÝ zawiera r ó w n o c z e Ê n i e kilka zna-
cze’. [...] Z jednego kontynentu na drugi moÝna wymieniç kilka sygna"ów, stwier-
dziç kilka powiàza’. Ogólnie jednak badania dwóch kontynentów rozwijajà si´ au-
tonomicznie obie geografie êle si´ ze sobà komunikujà 279.
Wspó"czesnoÊç zawsze usi"uje podporzàdkowaç sobie sztuk´, uczyniç jà narz´-
dziem w"asnych dàÝe’. Nigdy jednak w pe"ni jej si´ to nie udaje. Albo: udaje si´,
owszem, ale g"ównie w strefie zakazów i rozmaitych ogranicze’. Wspó"czesnoÊç
odbija si´ w poezji, rzec by moÝna, n e g a t y w n i e. Sztuce artystycznego mówie-
nia przeciwstawia wyspecjalizowanà sztuk´ niemówienia . Na s"owo odpowiada
przymusem milczenia; organizuje w poezji stref´ osobliwej ciszy ; nic teÝ dziwne-
go, Ýe obraz wspó"czesnoÊci ulega w tekÊcie poetyckim z a wi e s z e n i u i nic
dziwnego, Ýe wspó"czesnoÊç rzadko jest zadowolona ze s w o j e j poezji.
Im natr´tniej dzie’ dzisiejszy narzuca. si´ artyÊcie, tym skuteczniej sztuka broni
si´ jako sztuka w"aÊnie, kraina autonomiczna i podleg"a w"asnym prawom. Racjom
praktyki spo"ecznej gotowa przeciwstawiaç swoje specyficzne racje praktyki arty-
stycznej. W latach romantyzmu, który do dziÊ pozostaje wzorem zaangaÝowania we
wspó"czesnoÊç, wcale nierzadko pojawia"y si´ wypowiedzi takie, jak ta z 1845 r.,
g"oszàce, iÝ poezja mimo wszystko! nie jest s"uÝbà ani tronu, ani koÊcio"a, ani
kasty, ani parafii, ani nawet ludu w Powstaniu b´dàcego, ale jest kunsztem wolnym,
podobnie jak filozofia, od siebie samej zawis"a 280.
Drugie êród"o konfliktu: wspó"czesnoÊç kaÝdego dnia objawia si´ poecie jako
wàska teraêniejszoÊç jako aktualnoÊç. W trwaniu aktualnoÊci, momentowej i ka-
pryÊnej, istnieje wprawdzie pewien projekt liryki, którà jednak poeci dzisiejsi upra-
wiajà rzadko i niech´tnie, mianowicie liryki okolicznoÊciowej. Poeta podlegajàc ty-
ranii aktualnoÊci musia"by jak bohater Kartoteki Tadeusza RóÝewicza budziç si´
bez Êwiatopoglàdu , czekajàc cierpliwie, jakie to nastawienie Êwiatopoglàdowe, ja-
kie problemy i jakie emocje wprojektuje w jego nagà dusz´ dzie’ dzisiejszy. Mo-
Ýe mecz Polska Rumunia? MoÝe poÝar w pozna’skim Stomilu ? MoÝe proces
szajki przemytniczej? Musia"by teÝ, jak bohater innego znów dramatu RóÝewicza,
byç osobowoÊcià tak elastycznà, aby nabyty rano Êwiatopoglàd móc bez trudu wy-
mieniç na inny, na przyk"ad: o zmierzchu, w drodze do "azienki, mi´dzy dzienni-
kiem porannym a lekturà gazety popo"udniowej. Bezsprzecznie: z pewnego punktu
widzenia, z punktu widzenia procesu twórczego, liryka jest zawsze czymÊ okolicz-
noÊciowym , albowiem wiersz powstaje zawsze w j a k i c h Ê okolicznoÊciach, któ-
re poet´ inspirujà jednakÝe sam tekst wypowiedzi lirycznej natychmiast wymyka
202
si´ kontekstom okazjonalnym, to zaÊ, co dla poety by"o aktualnym tu i teraz , dla
bohatera poetyckiego przeistacza si´ w uniwersalne wsz´dzie i zawsze .
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
