[ Pobierz całość w formacie PDF ]
ze względu na ich funkcję socjologiczną, to w Europie i w Ameryce rzecz przedstawia się
zasadniczo tak samo. Prawa podstawowe są gwarantem społeczeństwa jako sfery prywatnej
autonomii; na drugim biegunie mamy władzę publiczną ograniczoną do kilku głównych zadań i
niejako pośrodku - sferę osób prywatnych składających się na publiczność, które to osoby jako
obywatele państwa pośredniczą między państwem a potrzebami społeczeństwa obywatelskiego.65
W konsekwencji prawa człowieka można interpretować liberalnie: nie dopuszczają one do
interwencji państwowych na obszarach, które z zasady mają pozostać domeną ogólnych reguł
rządzących stosunkami prawnymi między stowarzyszonymi osobami prywatnymi. Równie dobrze
jednak można je- interpretować jako zasady ustroju organizującego zarazem państwo i
społeczeństwo: działanie praw człowieka nie pole-
II
nie może być już zagwarantowane pośrednio, przez odgraniczenie, wymaga odtąd pozytywnej
gwarancji.67 Te prawa podstawowe, które - a wśród nich przede wszystkim instytucjonalne
gwarancje wÅ‚asnoÅ›ci -¦ potwierdzajÄ… podstawowe swobody prawa prywatnego, w tym swobodny
wybór zawodu, miejsca pracy i wykształcenia, częściowo same przybierają charakter praw do
takiego udziału, częściowo są ograniczone przez inne gwarancje państwa socjalnego. Inne prawa
podstawowe, te, które gwarantują działanie opinii publicznej, zaczynają funkcjonować jako
pozytywne gwarancje uczestnictwa, a ich uzupełnieniem są prawne zasady organizacji środków
masowego przekazu, partii i publicznych zrzeszeń. Nawet prawa podstawowe, gwarantujące
nienaruszalność intymnej sfery życia rodzinnego i wolności osobistej, w związku z materialnie
wykładanym prawem do swobodnego rozwoju osobowości tracą ów czysto negatywny charakter,
który modelowo reprezentowały w okresie przejścia od stanowych do obywatelskich praw
wolnościowych.68
Wreszcie trojakie działanie praw podstawowych uprawomocnione jest dlatego, że w
uprzemysłowionym społeczeństwie prywatna autonomia daje się utrzymać i zabezpieczyć tylko
jako pochodna całościowego ustroju politycznego. Społeczne - albo dostosowane w swoich
funkcjach do struktury państwa socjalnego - prawa do wolności, własności i bezpieczeństwa nie są
już ugruntowane w stosunkach prawnych, których stabilizację zapewniają w sposób naturalny
interesy wolnej wymiany towarowej;
oraz gwarancji organizacyjnych i korporacyjnych. Także tam, gdzie pod względem formy pozostały
właściwymi prawami wolnościowymi, przyznawana w nich wolność jest tak rozproszona i
ograniczona, że tylko z pewnymi zastrzeżeniami prawa te można nazwać "liberalny-mi" prawami
wolnościowymi." (E. R. Huber, Bedeutungswandel der Crundrechte, w: ,,Archiv des
Sffentlichen Rechts", N. F. 23, 1933,
stawowe tylko o tyle, o ile dzięki nim właśnie zyskują ważność.69
Możemy odwoływać się do zainspirowanej przez Rous-seau na równi z fizjokratami konstrukcji
prawa naturalnego, jaką przyjęło Zgromadzenie Narodowe, w tej mierze, w jakiej prawa
podstawowe są w niej ujęte jako zasady ustroju politycznego obejmującego obok państwa także
społeczeństwo. Ale taki całościowy porządek prawny i jego zasady miały być raz na zawsze
rewolucyjnym aktem narzucone zdeprawowanemu społeczeństwu tylko dlatego, że - jak sądzono -
można mu przypisać naturalność. Temu rewolucyjnemu samorozumieniu odpowiadała pryncypialna
dwuznaczność fizjokratycznego pojęcia natury: naturalnymi nazywano wszak immanentne prawa
społeczeństwa obywatelskiego, które wyemancypowało się od państwa; zarazem prawa te musiały
być unormowane w systemie prawnym i narzucone despotycznym aktem rewolucji, ponieważ
prawa natury społeczeństwa nie działają z niewzruszonością praw fizyki i trzeba dopiero
politycznie zapewnić im panowanie, pokonując opór skorumpowanej natury ludzkiej. Natomiast
interpretacja liberalna dostrzegła naturalność wyemancypowanego społeczeństwa wymiany. Władza
polityczna może wyzwolić to społeczeństwo jako naturalną bazę liberalnego państwa; jednakże
elementem całościowego ustroju politycznego stałoby się ono tylko wówczas, gdyby osoby
prywatne jako obywatele państwa mogły w coraz większym zakresie kształtować politycznie i
kontrolować warunki społecznej reprodukcji swego życia. Idea ta urzeczywistnia -dę dopiero w
przekształceniu liberalnego państwa praworządnego w państwo socjalne; rewolucyjny moment upo-
zytywnienia prawa naturalnego przechodzi w długotrwały proces demokratycznej integracji praw
podstawowych.'0
HEGLOWSKA KRYTYKA REWOLUCJI FRANCUSKIEJ
"Nie ma takiej drugiej filozofii, która byłaby w tym stopniu i aż po swoje najbardziej wewnętrzne
pobudki filozofią rewolucji, jak filozofia Hegla." Tę tezę, którą z naciskiem głosił Joachim Ritter,1
chciałbym uzupełnić drugą tezą: Hegel uczynił rewolucję zasadą swojej filozofii, aby bronić
filozofii przed wyzwaniem rzuconym przez rewolucjÄ™. Dopiero zamknÄ…wszy' rewolucjÄ™ w bijÄ…cym
sercu ducha świata czuł, ze nic mu z jej strony nie grozi. Unicestwił rewolucję i jej dzieci nie
złorzeczeniami, ale uroczystym hołdem. Do końca życia, jak chce tradycja, w rocznicę szturmu na
Bastylię wznosił toast na cześć rewolucji. Rytuał taki miałby niezaprzeczalnie charakter magiczny:
akt czci jako zaklęcie, mające oddalić niebezpieczeństwo. Wszak bliski już rezygnacji Hegel
przyznaje na końcu Filozofii dziejów, że wywołany przez rewolucję i wciąż się odradzający
niepokój to węzeł, który dzieje muszą w przyszłości - dopiero w przyszłości - jakoś rozwiązać.2
Hegel czci rewolucję, bo się jej obawia, wynosi rewolucję do rangi zasady swej filozofii z myślą o
filozofii, która jako taka przezwycięża rewolucję. Heglowska filozofia rewolucji to Heglowska
filozofia jako
wywiedzione z pola widzenia działających obywateli7. Wydaje się, że właśnie przed tą trudnością
chroni teorię rewolucja. Urzeczywistnienie prawa abstrakcyjnego zostało niejako dokonane przez
samą historię za plecami teorii. Toteż współcześni pojmują rewolucję - według formuły Kanta -
jako ewolucjÄ™ prawa naturalnego. ¦
Faktycznie do takiego podziału pracy między teorią a historią wcale nie doszło. To, czego teoria nie
umiała odpowiednio poddać refleksji - realizacja prawa abstrakcyjnego - bynajmniej nie dokonało
siÄ™ podczas rewolucji bezrefleksyjnie, jako czysto obiektywne wydarzenie. Rewolucja Francuska
była pierwszą rewolucją, która -" choć wybuchła jak katastrofa w porządku historii naturalnej -
wkrótce stała się przedmiotem woli i świadomości jej zwolenników i przeciwników. Rewolucje po
1789 r. były przez swych rewolucyjnie usposobionych adwokatów jako takie bronione, inicjowane,
kierowane i doprowadzane do końca. Za sprawą tych adwokatów, ideologów i "ludzi zasadniczych"
(Prinzipienmdnnern), jak z pogardą nazywa ich Hegel, ów krytyczny moment przejścia teorii w
praktykę pojawia się znowu w politycznych planach działających jednostek: są to przecież znowu
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
